Czym jest i na czym polega rozprawa doktorska?

Sam pomysł podjęcia studiów doktoranckich jest na pewno dobry, ponieważ świadczy o ambicjach zawodowych i intelektualnych danej osoby. Trzeba jednak mieć świadomość, że nie każdy może podołać takiemu wyzwaniu.

Najważniejszym wymogiem jest czas, który będzie pochłaniać pisanie rozprawy doktorskiej. Studia doktoranckie w wybranej szkole doktorskiej trwają zwykle 4 lata, a czas będzie pochłaniać nie tylko samo pisanie dysertacji. Doktorant ma też obowiązki związane z pracą na uczelni. Na jego barkach spoczywa również prowadzenie zajęć ze studentami, ale także prowadzenie badań.

Poza tym rozprawa doktorska będzie wymagać przygotowania bardzo szczegółowego harmonogramu. W tym pomagać będzie promotor, z którym współpraca jest niezwykle ważna. Przyszły doktor nauk musi także w odpowiedni sposób wybrać temat swojej rozprawy. Najważniejsze jest to, aby był zbieżny z obszarem zainteresowań naukowych doktoranta. Trzeba jednak pamiętać, że nawet najbardziej pasjonująca tematyka, wpisująca się w te zainteresowania, także będzie bardzo obciążająca czasowo.

Jak widać, to właśnie czas będzie czynnikiem dominującym podczas pisania pracy doktorskiej. Rozprawa może generować wiele przeszkód w terminowym jej napisaniu z uwagi, chociażby na fakt, że doktorant zawsze musi zaprezentować stanowisko nowatorskie. Celem tej pracy jest wniesienie czegoś nowego do inwentarza wiedzy z danej dziedziny. 

Dysertacja z założenia wymagać będzie dużej części teoretycznej. Poza tym, w zależności od obszaru tematycznego i dziedziny naukowej, wymagane mogą być specjalistyczne analizy i badania. Znaleźć się muszą także statystyki, wnioski i obszerna bibliografia.

Jedną z ważniejszych kwestii przy pisaniu rozprawy doktorskiej będzie skoncentrowanie się na jej obszerności. Nie ma tu ścisłych norm, choć najczęściej dysertacja będzie mieć od 200 do 400 stron. Ich ilość uzależniona jest od tego, czego będzie dotyczyć. Inną ilość stron może mieć praca doktorska w przypadku nauk ścisłych, a inną, jeśli chodzi o nauki społeczne. Obszerność uzależniona jest też od tego, jak dużo rozdziałów jest zaplanowanych, a także, jakie wymagania formalne są nakładane przez konkretne uczelnie.

Te ostatnie zwykle mają swoje własne wymagania. Dobrze jest sprawdzić, czego oczekiwać będzie konkretna szkoła doktorska. Przede wszystkim jednak doktorant musi się skoncentrować na opracowaniu tematu swojej dysertacji w sposób wyczerpujący i zadowalający promotora.

Od tego, jaka dziedzina naukowa wchodzi w grę i jaki temat będzie wybrany, zależy również ilość rozdziałów rozprawy doktorskiej. Tu też ważne będą konsultacje z promotorem. Poza tym ilość stron w każdym rozdziale także może być zróżnicowana. Są rozprawy, w których można znaleźć rozdział liczący 50 stron lub 60, ale są też takie, gdzie będzie to tylko kilkanaście stron. Dużo zależy od tego, czy w dysertacji bardzo obszerna ma być część nie tylko teoretyczna, ale również badawcza. Na temat długości pracy będą się wypowiadać również recenzenci.

Uzyskanie statusu doktora nauk to proces określany przewodem doktorskim. Wiele kwestii będzie wpływać na to, jak długo będzie on trwać. Czynniki różnicujące to na przykład kraj, w którym staramy się o doktorat, system edukacyjny, konkretna uczelnia, a także dziedzina nauki i przedmiot badań. W Polsce średni czas pisania pracy doktorskie wynosi od 2 do 4 lat. Przewód doktorski może się jednak wydłużać w czasie z uwagi na różne czynniki osobiste takie, jak na przykład choroba lub ciąża.

Poza tym są dziedziny, które będą wymagać zaawansowanych badań i eksperymentów. Wtedy projekt badawczy będzie wymagać więcej czasu na zebranie danych, przeanalizowanie ich i zawarcie w rozprawie doktorskiej. Tempo pracy doktoranta to kolejna kwestia. Jedni pracują szybciej, a inni są mniej efektywni. Czas trwania przewodu doktorskiego uzależniony może być także od tego, na jakie wsparcie można liczyć ze strony promotora. Proces ten może się także wydłużać z uwagi na zaangażowanie doktoranta w publikacje naukowe lub udział w konferencjach naukowych.

Natomiast zamknięcie przewodu doktorskiego następuje w chwili publicznej obrony rozprawy. W tym dniu niezależnie od tego, jaki jest rezultat obrony dysertacji, przewód się kończy. Czasami jest on także zamykany na wniosek studenta. Można to zrobić w każdym momencie, ale niesie to z sobą konsekwencje. Staranie się w przyszłości o uzyskanie stopnia naukowego doktora będzie wymagać wszczęcia przewodu doktorskiego, a o tym decyduje rada naukowa lub rada wydziału.

Prace naukowe, w tym również rozprawy doktorskie, rządzą się swoimi regułami dotyczącymi stosowania cytatów. Są one ujednolicone, co bardzo ułatwia pracę w piśmiennictwie naukowym. Obecnie powszechnie obowiązuje styl APA, który powstał w latach osiemdziesiątych XX wieku. Zawiera zestaw reguł, które określają style tworzenia cytatów, przypisów i bibliografii.

Postępując według reguł tego standardu, w momencie cytowania tekstu należy podać nazwisko autora, ale bez użycia imion, a także inicjałów imion. Wskazać trzeba również rok cytowanej publikacji, np.: Jankowski (1998) prezentuje stanowisko…

Natomiast w sytuacji, gdy nazwisko i rok nie są umieszczone w tekście, to wówczas zapisuje się je oddzielone przecinkiem w nawiasach okrągłych, np.: Na te analizy powołują się psycholodzy amerykańscy (Jankowski, 1998).

Są też sytuacje, gdy w tym samym akapicie w kilku miejscach stosuje się odwołanie do publikacji tego samego autora, przywołując jego nazwisko w treści poza nawiasem. Wówczas rok publikacji umieszcza się, ale jedynie po pierwszym wystąpieniu nazwiska, np.: Nowak (2012) potwierdził w swoich wieloletnich badaniach, że… Nowak zwraca uwagę również… Czasami istnieje konieczność zastosowania odsyłaczy do prac, które mają więcej niż jednego autora. Gdy publikacja ma dwóch autorów, to każdorazowo musimy podawać obydwa nazwiska w odesłaniu biograficznym w tekście, np.: Zgodnie z analizami Jankowskiego i Nowaka (2000)…

Gdy natomiast cytowana praca ma trzech autorów lub czterech albo pięciu, to wówczas musimy podać wszystkie nazwiska, ale tylko w przypadku pierwszego odsyłacza. W następnych odesłaniach podaje się jedynie nazwisko autora pierwszego razem ze skrótem „i in.”. Dopuszcza się także zastosowanie określenia „i współautorzy” wraz z rokiem.

W praktyce więc przywołanie występujące po raz pierwszy będzie wyglądać następująco: Zgodnie z analizami przeprowadzonymi przez Jankowskiego, Malinowskiego, Nowaka i Kowalczyka (2016)… Alternatywnie pierwszy odsyłacz można zapisać w ten sposób: Wieloletnie analizy (Jankowski, Malinowski, Nowak i Kowalczyk, 2016) potwierdzają, że…

Z kolei w przypadku każdego kolejnego przywołania, w praktyce powinno ono być zastosowane następująco: Analizy Jankowskiego i współautorów (2016) dobitnie sugerują, że… Opcjonalnie następne przywołania można zapisać tak: Analizy te (Jankowski i in.,2016) …

Każdy kto postanowił wzbogacić swój życiorys o uzyskanie tytułu doktora nauk, musi mieć świadomość, że obrona pracy doktorskiej zawsze będzie ogromnym przeżyciem. Doktoranci powinni więc wiedzieć, jak się przygotować do tego dnia, aby przynajmniej po części zniwelować stres związany z obroną.

Przede wszystkim obrona rozprawy doktorskiej różni się od obrony pracy magisterskiej lub licencjackiej. Zanim będzie można przystąpić do obrony dysertacji, doktorant musi zdać egzamin. Następnym etapem będzie obrona, która jest publiczna. To zaś oznacza w praktyce, że przyjść może na nią każdy. To czynnik bardzo stresujący, ponieważ poza profesorami w wydarzeniu może uczestniczyć publiczność. Obecni mogą być członkowie rodziny, znajomi, ale także całkiem obcy ludzie.

W pierwszym etapie obrony dysertacji kandydat na doktora wygłasza referat. Pierwsze wrażenie zawsze jest najważniejsze, a więc ważne, aby dobrze przygotować się do tej autoprezentacji. Doktorant streszcza, jak przebiegało pisanie rozprawy. Przedstawia także jej kluczowe założenia i konkluzje, do których doszedł.

Kolejny punkt obrony to prezentacja streszczenia recenzji rozprawy. Po niej następuje właściwa obrona. To teraz właśnie kandydat musi odpowiadać na pytania. Kandydat na doktora nauk musi się ustosunkować do uwag recenzentów.

Aby nie być zaskoczonym, należy pamiętać, że głos może zabrać każdy, kto jest obecny na posiedzeniu (jak wspomnieliśmy, rozprawa jest publiczna). Najczęściej jednak pytania kierowane są tylko ze strony profesorów. Gdy ta część dobiegnie końca, ogłaszana jest krótka przerwa. Po niej doktorant może usłyszeć, jaki jest werdykt komisji.

Nawet przy ogromnej wiedzy specjalistycznej podczas pisania rozprawy doktorskiej mogą pojawić się błędy. Wymieńmy kilka charakterystycznych, aby wiedzieć, czego się wystrzegać.

Problemem może być tematu doktoratu. W trakcie pisania może się okazać, że mamy zbyt mało wiedzy specjalistycznej i zbyt mało czasu, aby ją nadrobić. Może się okazać, że literatura przedmiotu napisana jest tylko w językach obcych, a to też może stanowić problem.

Kolejnym błędem jest nierzetelne omówienie szczegółów pracy z promotorem. Pamiętajmy, że obowiązkiem doktoranta jest zwracanie uwagi na konkretne kwestie, które ma uwzględniać dysertacja. Inicjatywa leży po stronie doktoranta – promotor potem wskazuje właściwą drogę działania.

Doktoranci niestety bardzo często zbyt późno zwracają uwagę na strukturę logiczną rozprawy doktorskiej. W pewnym momencie orientują się, że nie każdy rozdział wynika z poprzedniego. Tak samo każdy musi zapowiadać kolejny i odpowiadać na konkretne pytania. Ważne, aby już w momencie rozpoczęcia studiów doktoranckich zainteresować się zasadami tworzenia struktury dysertacji. Metodyka pisania rozprawy jest kluczowa.

Na każdym etapie pisania rozprawy doktorskiej pojawiać mogą się różne błędy. Doktoranci z uwagi na dużą ilość obowiązków mogą nie mieć czasu na wychwycenie wszystkich. Nasi wykwalifikowani specjaliści gwarantują szybką i rzetelną korektę rozpraw doktorskich. Atelier redakcji tekstu zapewnia wsparcie doktorantom piszącym dysertację, niezależnie od dziedziny naukowej.